Het is misschien wel het grootste probleem met internetaankopen op sites als marktplaats.nl: jij maakt netjes het aankoopbedrag over, maar hoe weet je zeker dat de verkoper je aankoop ook daadwerkelijk verstuurt?

De banken denken dat de technologie achter de virtuele munteenheid bitcoin uitkomst kan bieden. Vorige week sloot ING zich aan bij R3 CEV, een collectief van internationale banken dat sleutelt aan toepassingen voor deze zogeheten ‘blockchain’-technologie. Ook Rabobank en ABN Amro zijn ermee bezig.

The Economist omschreef blockchain als een machine voor het bouwen van vertrouwen. Want blockchain gaat veel breder dan het bancaire verkeer. Er worden al zestien plekken onderscheiden waar blockchain invloed op gaat hebben. Van digitale identiteitscontrole tot het verifiëren van onlinerecensies. ‘Overal waar complexe informatiestromen op een centrale plek verwerkt worden, kan blockchain van pas komen’, zegt Mark Buitenhek, hoofd betaal- en transactiediensten van ING.

In het marktplaats-voorbeeld werkt dat zo: met blockchain kan een transactie zo geprogrammeerd worden dat een betaling alleen wordt verwerkt als het pakket verzonden is. En andersom wordt een zending alleen afgeleverd als de betaling is uitgevoerd. Onderling vertrouwen is op die manier niet meer nodig.

In zekere zin kan blockchain gezien worden als een decentrale database van eigendom: wie bezit wat, en wie is wat schuldig aan wie? Banken denken door gezamenlijk op te trekken onder meer de afhankelijkheid van elkaars papieren administratie te verkleinen. ‘Neem de financiering van het handelsverkeer’, zegt innovatiemanager Harrie Vollaard van Rabobank. ‘Dat is nu een enorme papierwinkel die door partijen heen en weer wordt geschoven.’

Dat het nu juist de banken zijn die de bitcointechnologie weer op de kaart zetten, is op zijn minst opmerkelijk. De internetmunt werd immers groot dankzij de libertijnse belofte van het buitenspel zetten van het gevestigde financiële systeem. Nu de banken zich op de onderliggende technologie hebben gestort, zijn de ontwikkelingen in een stroomversnelling gekomen, zegt Robert Sams van het Londense fintechbedrijf Clearmatics. ‘We hadden blijkbaar de steun van de juiste mensen nodig.’

Clearmatics ontwikkelt in samenwerking met UBS een manier om effectentransacties die buiten de beurs om plaatsvinden, via de blockchain af te wikkelen. Dit proces, ‘clearing’ in jargon, kost nu zo’n twee dagen. Via de blockchain zou het vrijwel onmiddellijk kunnen. Voor beleggers betekent dat dat ze minder onderpand voor transacties hoeven aan te houden. Overal in de financiële wereld ontstaan dit soort samenwerkingen tussen banken en start-ups. Vijf vragen over wat we ervan mogen verwachten.

Is blockchain (bitcoin-technologie) hetzelfde als bitcoin?

Nee. Bitcoin is de internetmunt die in 2013 en 2014 veel publiciteit kreeg dankzij de spectaculaire waardestijging – en daaropvolgende crash – van de munt. Dat leverde de munt een slechte naam op. Inmiddels is het stof neergedaald en gaat de aandacht uit naar wat alom als de werkelijke innovatie van bitcoin wordt gezien: de blockchain. Blockchain is het onderliggende idee van een decentraal netwerk van computers die gezamenlijk een soort database bijhouden.

Bitcoin was dus een munt die door zo’n decentraal netwerk onderhouden wordt. Maar de blockchain kan ook worden losgeweekt van bitcoin. Bovendien is er niet slechts één blockchain: voor ieder doeleinde kan er een worden gebouwd.

‘Je kan de blockchain eigenlijk vergelijken met de beginperiode van het internet’, zegt Harrie Vollaard, die zich bij Rabobank bezig houdt met innovaties als de blockchain. ‘In het begin was internet tamelijk ontoegankelijk voor de gemiddelde gebruiker. Pas toen er browsers kwamen, konden mensen het gebruiken.’ Zoiets geldt ook voor de blockchain: programmeurs kunnen er nieuwe toepassingen op bouwen. Bitcoin is dan als het ware de eerste blockchain-app.

Wat voor een concrete toepassingen kunnen we verwachten?

In de kern is blockchain een manier om administratie te voeren, een oplossing om informatie versleuteld te distribueren. Toepassingen waar naar gekeken wordt zijn heel divers. Van publieke databases, zoals de Kamer van Koophandel, tot eenvoudige notariële aktes. De potentie is groot. Transacties waarbij nu nog een tussenpersoon nodig is, kunnen straks veilig en fraudevrij plaatsvinden tussen twee individuen. Blockchain passeert in zekere zin bureaucratische instanties en gecentraliseerde (overheids)diensten.

Het kadaster van Honduras werkt bijvoorbeeld samen met de Amerikaanse start-up Factom om zijn kavelregistratie via blockchain-technologie te laten verlopen. Maar het wordt ook toegepast voor het documenteren van intellectueel eigendom, aandelentransacties en echtheidscertificaten van kunst. De Amerikaanse beurs Nasdaq lanceert binnenkort een systeem op basis van blockchain om aandelentransacties in niet-beursgenoteerde bedrijven te registreren. In feite kan iedere transactie waarbij we ons tot een vertrouwde derde partij richten via de blockchain verlopen.

Welke branches worden bedreigd door blockchain?

Allereerst is het maar de vraag of er veel zal veranderen door de opkomst van blockchain. Dat er een oplossing is om documenten sneller te laten passeren, betekent niet automatisch dat specialisten buitenspel gezet worden. Oude spelers verdwijnen niet zomaar, mits ze flexibel zijn. De banken hebben dat goed begrepen. Neem Ripple, een gecentraliseerd betaalsysteem op basis van blockchain, waar onder andere Santander en Rabobank mee werken. Nog bekender is R3 CEV, een collectief van dertig grootbanken om een gezamenlijke blockchain-bankenstandaard te ontwikkelen. Het doel is de afhandelaar van het internationale betaalverkeer, Swift, uit te schakelen.

Santander verwacht dat blockchain banken tegen 2022 zo’n €20mrd op jaarbasis kan besparen, onder andere door besparingen op interbancaire transacties. ‘Vooral partijen die een schakel vormen tussen twee partijen moeten zich zorgen maken’, denkt Antal Ruiter, consultant bij Capgemini. Hij noemt onder meer het notariaat, de KvK en diensten zoals het Kadaster. ‘Centrale punten in transactieverwerkende netwerken moeten hun processen anders inrichten of ze worden buitenspel gezet.’

Is het veilig?

Alles is te hacken. Dat hebben de Nasa, de CIA en creditcardmaatschappij Visa de laatste jaren aan den lijve ondervonden. Maar blockchain heeft zich vooralsnog als behoorlijk veilig bewezen. Dat komt doordat het netwerk van computers dat de blockchain onderhoudt, werkt op basis van consensus. Om te rommelen met de informatie op de blockchain is instemming van het netwerk nodig, en dat vereist meer dan de helft van de totale rekenkracht van de computers in de netwerk. Dat is niet eenvoudig.

Een andere zorg is wellicht privacy. Bij bitcoin is de blockchain openbaar: iedereen kan alle transacties bekijken, al zijn de eigenaren van de verscheidene digitale portemonnees anoniem. Die mate van openbaarheid is voor veel bankzaken onwenselijk. De banken zetten dan ook niet in op een publieke blockchain zoals die van bitcoin. Liever kiezen ze voor een private variant, dat alleen draait op een aantal geselecteerde computers. Dat heeft als bijkomend voordeel dat een gesloten systeem vanuit buiten minder gemakkelijk te benaderen is.

Wanneer betaal ik via blockchain?

Dat blockchain kansrijk is om bestaande branches en industrieën te veranderen en efficiënter te laten werken, daar zijn de meesten het wel over eens. Voor directe praktische toepassingen is het echter nog te vroeg. Het debacle met bitcoin, waarbij servers gehackt werden en bitcoins verdwenen, laat zien dat de technologie nog niet altijd even robuust is. ‘Er moet nog heel wat ontwikkeld worden wil deze technologie breed ingezet worden. Het is nog geen degelijke IT-infrastructuur’, zegt Don Ginsel van innovatieclub Holland Fintech. Binnen de wereld van aandelentransacties worden de eerste praktische toepassingen volgend jaar verwacht. Voor de bulk, het betalingsverkeer, zijn nog nauwelijks toepassingen.

Is het zover, dan is de kans dat de consument daar iets van merkt, klein. Daar zit te technologie te diep voor in het systeem. Voorlopig ligt de aandacht van de financiële wereld bij databases met een lage transactiefrequentie. ‘Blockchain is een typische hype-cycle’, zegt Ginsel. ’De banken zien het als een geheime doos van Pandora, een ontwikkeling die ze niet mogen missen. Terwijl er genoeg alternatieven zijn om data versleuteld te delen.’